Praca na rzecz ojczyzny była jednym z postulatów programowych pozytywizmu. Podkreślano bardzo silnie potrzebę pracy u podstaw, która miała pomóc Polsce wstać na nogi i rozwinąć się poprzez współpracę. Na tym opierał się ówczesny patriotyzm.
Eliza Orzeszkowa w swojej książce Nad Niemnem wyeksponowała ten aspekt pracy dla ojczyzny. Wyraziście wykreowała dwa typy postaci dobrych i złych. Dobre postacie, do których można zaliczyć Benedykta Korczyńskiego, jego syna Witolda, Justynę Orzelską, Martę Korczyńską, Jerzego i Anzelma Bohatyrowiczów przejmowały się edukacją najniższej warstwy społecznej, starały się pomóc biednym i rozwinąć ich zdolności, co umożliwiłoby sprawniejsze funkcjonowanie społeczeństwa.
Natomiast postacie negatywne to osoby, prowadzące próżniaczy tryb życia, niewidzące celu w pracy. Postacie te są bierne, zrezygnowane, wegetujące w swoim dobrobycie i przez to nieszczęśliwe. Do tych bohaterów należą: Emilia Korczyńska, Zygmunt, Różyc oraz Kirło.
Praca w Nad Niemnem staje się elementem fundamentalnym dla rozwoju kraju. Wspólne wykonywanie obowiązków i praca w zgodzie z najniższymi warstwami społeczeństwa ma patriotyczny wymiar.