1. Wyjaśnij, co znaczy wyrażenie pyrrusowe zwycięstwo. 2. Wymień trzy przyczyny kryzysu cesarstwa rzymskiego. 3. Wojny punickie (wojny z Kartaginą) - przyczyny, przebieg i skutki. 4. Przedstaw skutki podbojów rzymskich. 5. Przedstaw podział społeczeństwa Rzymu.

1. Pyrrusowe zwycięstwo to zwycięstwo osiągnięte znacznymi stratami, często większymi niż pokonany. Takie zwycięstwa na dłuższą metę nie mają sensu. Jest to odwołanie do zwycięstw króla Pyrrusa nad armią Republiki Rzymskiej.
2. Trzy przyczyny kryzysu cesarstwa rzymskiego:

• barbaryzacja armii
• degeneracja moralna starożytnych Rzymian
• kłótnie o władzę i częste zmiany na tronie (kryzys III wieku i późniejsze dzieje cesarstwa)
• ataki barbarzyńców (np. Hunów)

3. Przyczyny wojen punickich:

• rywalizacja Rzymu i Kartaginy w zakresie handlu
• walka o nowe tereny (np. Kartagina zajęła półwysep iberyjski)
• walka o hegemonię na Morzu Śródziemnym
• chęć zniszczenia głównego wroga, Rzymu, przez Hannibala

Przebieg wojen punickich: Hannibal zaatakował przez Alpy Rzymian. Z początku odnosił wielkie zwycięstwa, jak na przykład bitwa nad rzeką Ticinus, nad rzeką Trebią i nad jeziorem Trazymeńskim. Jednak z czasem okazało się, że Rzym jest w stanie cały czas się aprowizować i rekrutować nowe armie, ponieważ wojna toczy się na jego terytorium. W dodatku Hannibal liczył na poparcie italskich miast, a poparła go tylko niewielka część Italii. To spowodowało, że wkrótce Rzym przeszedł do ofensywy. Wypędzono Hannibala z Italii, a następnie Rzymianie zajęli półwysep iberyjski, gdzie zabito brata Hannibala. Następnie wojna przeniosła się do Afryki, gdzie Kartagina już tylko się broniła. Świetny wódz, Scypion Afrykański, pokonał w końcu pod Zamą (202 rok przed naszą erą) Hannibala, a wojna toczyła się do 201 roku przed naszą erą, kiedy to zawarto bardzo surowy dla Kartaginy pokój. Skutki tej wojny były takie, że Kartagina stała się stosunkowo małym i słabym państwem, podległym Rzymowi. Kartagina straciła Hiszpanię, całą flotę, zadłużyła się poprzez wielki trybut, który musiała wypłacić Rzymowi. Rzym zyskał nowe prowincje, a także stał się panem Morza Śródziemnego. Handel i zyski z handlu śródziemnomorskiego przeszły w ręce Rzymu. Dalszym skutkiem jest także III wojna punicka i ostateczna likwidacja państwa kartagińskiego, a nawet samego miasta Kartaginy.

4. Skutki podbojów rzymskich:

• znaczne rozszerzenie geograficzne państwa rzymskiego
• niewydolność ustroju republikańskiego - o ile republika sprawdzała się, gdy Rzym był mniejszym państwem, o tyle ustrój ten nie działał, kiedy republika tak się rozrosła
• przymus zwiększenia armii
• wcielenie do Rzymu wielu nowych barbarzyńskich ludów i stanięcie przed ważnym pytanie: co zrobić z ludnością miejscową?
• konieczność reformy systemu wojskowego
• wzrost znaczenia wodzów
• osłabienie roli senatu kosztem roli wodzów

5. Podział społeczeństwa Rzymu:

• u szczytu władzy i bogactwa stali patrycjusze - najbogatsza warstwa ludzi, którzy pełnili jednocześnie najważniejsze urzędy (senatorów, konsulów, pretorów, cenzorów i zarządców prowincji)
• niżej stali ekwici - tak zwani jeźdźcy, członkowie armii, którzy potem zajmowali się także handlem, dzierżawą ziemi czy finansami
• potem byli plebejusze - biedni obywatele Rzymu, którzy mieli jednak prawa obywatelskie i mogli sprawować urzędy
• niżej stali proletariusze - ludzie, których jedynym majątkiem były dzieci i głosy, ponieważ mieli prawa obywatelskie. Ci ludzie nie pracowali i żyli z datków państwa.
• później mamy ludzi, którzy mieszkali na terenie Republiki Rzymskiej, ale nie mieli praw obywatelskich i nie mogli sprawować rzymskich urzędów. Mieli jednak w obrębie swoich społeczności pewną autonomię, a za rządów Karakali stali się obywatelami.
• Najniżej stali niewolnicy - ci nie mieli żadnych praw, wykonywali najcięższe prace na polu i w kopalniach, byli własnością pana. Znacznie lepiej mieli greccy niewolnicy, którzy nieraz pełnili rolę nauczycieli czy nawet zarządców panów, dzięki czemu nieraz dochodzili do znacznej pozycji i majątku. Tu można jeszcze wyróżnić wyzwoleńców - ludzi, którzy zostali przez swoich panów uwolnieni i często potem przyjaźnili się z nimi i wspierali ich w różnych działaniach.